به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، چهره‌ها و شخصیت‌های تاریخ ایران و اسلام الگوهای بی بدیلی را در تمامی زمینه‌ها به ما ارائه می کنند. حضرت خدیجه (س) همسر گرامی پیامبر و مادر حضرت زهرا(س) نیز یکی از بزرگترین بانوانی است که با مطالعه در زندگی پر برکتش میتوان الگویی از نقش‌آفرینی زنان در جامعه، خانواده و حتی در حوزه‌های کلان اجتماعی و اقتصادی همچون اقتصاد مقاومتی ارائه کرد و بر اساس آنان سیاستگذاری و برنامه‌ریزی داشت.
حضرت خدیجه جزو چهره‌هایی هستند که تأثیرگذاری روش و منش‌شان مختص به یک دوران نیست بلکه در تمامی اعصار قابل بهره‌گیری است زیرا با صداقت، اخلاص، بصیرت و آگاهی نسبت به شرایط و ولی زمان خود یعنی پیامبر اکرم (ص) توانستند راهی را پیش بگیرند که هنوز حی و زنده هستند.
وجود ذی‌جود حضرت خدیجه(س) نقش مهمی در شکل گیری تمدن اسلامی داشت. او تمام اموال خود را بدون هیچ چشم داشتی برای توسعه و تقویت اسلام صرف کرد و اگر همراهی این بانوی بزرگ اسلام نبود برای گسترش اسلام مسیر سختی در پیش بود. شخصیت والا و کار بزرگی که او انجام داد سبب شد تا همیشه مورد احترام پیامبر الهی(ص) و خاندان نبوت و اهل بیت(ع) قرار داشته باشد.
حضرت خدیجه کبری(س) غیر از اینکه همسر پیامبر(ص) بود، شخصیتی متعالی داشت. او بر زمان اشراف داشت و حرکت می‌کرد نه در زمان. او نه تنها موقعیت شناس، بصیر، آرمان‌خواه، آگاه و به دور از حاکمیت اشرافی زمان خود بود بلکه با استدلال منطقی و زندگی هدفمند و عقلانیت؛ تحلیل درستی از آینده داشت. او تابع محض خدای متعال بود و غیر از ذات اقدس الهی چیزی را نمی‌پرستید. چنین شخصیت ممتازی می‌توانست جایگاه رسالت را درک کند و در کنار مقام رسالت اثرگذاری داشته باشد.
وقتی حکومت دینی پایه‌های اقتصادی قوی، برنامه اقتصادی و نقشه راه جامع و کامل برای اداره اقتصادی مردم داشته باشد بدیهی است که این حاکمیت دینی می‌تواند دنیای مردم را هم اداره کند. روایات زیادی در این مورد داریم. به طور نمونه در روایتی امام صادق (ع) خانه بزرگ را نعمت دانسته است یا امام رضا (ع) در نگاهی کلی توجه به تفریحات سالم و لذت‌های مشروع و سفر رفتن را از ضروریات زندگی برشمرده است. نمونه‌های رفاه در اسلام زیاد است و حاکمیت دینی اقتضا می‌کند برای رفاه، اقتصاد و معیشت مردم تلاش کرده و برنامه و نقشه راه داشته باشد. این نقشه راه همان اقتصاد مقاومتی است.
معمولاً برای هر دین و شریعت جدید و برای هر رهبر، داشتن پشتوانه سیاسی و اقتصادی ضروری است تا یک قدرت ظاهری داشته باشد تا مردم در برابر دعوت ها و سخنان آن رهبر، مطیع باشند و سر تعظیم فرود بیاورند. علاوه بر صفات خود رسول اکرم در درستکاری، امین بودن و راستگویی که در جامعه مشهور بود و اعمال خود پیامبر در طول حیاتشان از نظر دعوت های طبقات بالاتر جامعه، از نظر مالی یا از نظر قدرتی پشتوانه بودن حضرت خدیجه برای پیامبر اکرم (ص) بسیار مؤثر بود.
ثروت خدیجه(س) در راه گسترش اسلام نقش موثری را ایفا کرد. به ویژه زمانی که قریش با به کارگیری همه توان خود، از حربه اقتصاد غافل نماند و با ایجاد تنگناهای مالی، مدت سه سال پیامبر(ص) و یارانش را محاصره کامل اقتصادی قرار داد. در چنین شرایطی، اموال خدیجه(س) توانست در راه پیشرفت و تقویت اسلام بخش مهمی از توطئه‌های اقتصادی را خنثی کرده و کمک شایسته‌ای به مسلمانان در این زمینه داشته باشد.
او اموال خود را بسیار هدفمند در اختیار فردی امین که پیامبر اسلام بود قرار داد تا ایشان آن را در مسیر گسترش دین الهی استفاده کند. صرف مال در راه درست و به اندازه رفاه خود بهره بردن و مابقی را بعنوان سرمایه اجتماعی در اختیار حاکم قرار دادن یکی از درس‌هایی که از ام المومنین می‌شود گرفت. این کار با نگهداری طلاهای بسیار و ارز و... در صندوقچه‌ها کاملاً مغایر است و با سیره و روش حضرت خدیجه(س) مطابقت ندارد. حضرت خدیجه(س) برای ما الگویی تمام عیار است. او توانست از آنچه خداوند به او هدیه کرده بود مانند زمین‌های کشاورزی، دام‌ها و... به صورت مضاعف بهره‌برداری کند و از آن برای شکوفایی پایه‌های اقتصاد حاکمیت نوپای دینی استفاده کند. این حرکت حضرت(س) برای امروز ما الگو است.
در این خصوص با یک کارشناس تاریخ اسلام به گفت‌وگو پرداختیم.
مرضیه بابا خان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه بیان کرد: در شریعت اسلام زنان همانند مردان می‌توانند کار و تلاش کنند و از مزیت های آن استفاده کنند. از آیات و شواهد روایی می توان استفاده کرد که اسلام نسبت به اشتغال زنان دید منفی ندارد و کار و تلاش اقتصادی را در خانه یا در بیرون از خانه برای زن ممنوع نکرده است. از جمله این آیات آیه ۳۲ سوره نساء است: (للرِّجَالِ نَصِیبٌ مِّمَّا اکْتَسَبُواْ وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ ممّا اکْتَسَبْنَ) مردان را نصیبی است از آنچه به دست می آورند و زنان را نصیبی. در این آیه به بهره گیری زنان از تلاش و زحمت خویش امر شده است. لذا میتوان برای اثبات مشروعیت فعالیت اقتصادی زنان نیز استفاده کرد چرا که اگر کار کردن برای آنان مجاز نبود، آیه شریف آنان را مالک دست رنج خود قرار نمیداد.
وی افزود: از نظر اسلام، زنان حقوق اقتصادی متعددی دارند و بر این اساس در توسعه اقتصادی جامعه نقش ایفاء می نمایند. الگوی زنان مسلمان در رابطه با فعالیت های اقتصادی حضرت خدیجه سلام الله علیها و حضرت زهرا سلام الله علیها هستند. این دو بانوی بزرگوار با توجه به جایگاه شان در جامعه اسلامی، به فعالیت های اقتصادی نیز مشغول بودند. کیفیت حضور و شیوه های فعالیت اقتصادی آنان باید مورد واکاوی قرار گیرد تا ضمن معرفی الگوهای موفق در این زمینه به الگوی برتر زن سوم هم دست یابیم.
بابا خان خاطرنشان کرد: طبق روایات ثروت حضرت خدیجه سلام الله علیها قابل قیاس با هیچ کسی نبوده است. کان لها من الاموال و المواشی، شیء لا یحصی؛(بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۲۰) برای ایشان از اموال و چهارپایان (اعم از اسب و شتر و گوسفند) عددی غیر قابل شمارش بود، در آن زمان وقتی می خواستند ثروت شخصی را بیان کنند، اشاره به اموال و چهارپایانی که در تملک داشت می‌کردند، که مثلاً آن شخص صد رأس گوسفند، دو رأس اسب و چقدر نفر شتر دارد، ولی برای حضرت خدیجه سلام الله علیها، به جهت کثرت اموال و احشام، آمار خاصی وجود نداشت و می گفتند آن قدر مال و حشم دارد که نمی‌توان شمرد.
وی ادامه داد: وی مردان را به اجاره می گرفت و به آنها سرمایه می داد که به مضاربه تجارت کنند. و این را هم بدانیم که مردم با مال حضرت خدیجه سلام الله علیها سفرهای تجارتی به کشورهای مختلف می نمودند و بزرگترین قافله، قافله حضرت بود. در کتاب «فاطمه الزهراء وتر فی غمد» به مسیرهای تجاری کاروان بانو اشاره شده است. البته باید یادآوری شود که در جامعه مکه در زمان قبل از اسلام گزارش هایی مبنی بر وضعیت نابسامان زنان وجود دارد. اما گویا این وضعیت مربوط به بعضی از قبایل بوده و عمومیت بین همه قبایل نداشته لذا ما در این دوران حضرت خدیجه سلام الله علیها را در این جایگاه می‌بینیم.
باباخان در خصوص ایثار و فداکاری بسیار عجیب حضرت خدیجه سلام الله علیها اینکه پس از ازدواج با پیامبر صلی الله علیه و آله اظهار کرد: آن حضرت همه اموالش را قبل از اسلام و بعد از آن، در اختیار پیامبر صلی الله علیه و آله گذاشت، تا آن حضرت هرگونه که خواست آن اموال را در راه خدا به مصرف برساند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هیج مالی هرگز به من سود نبخشید آن گونه که ثروت خدیجه سلام الله علیها به من سود بخشید.»(بحارالانوار، ج۱۹، ص۶۳)
وی ادامه داد: بعد از اسلام، بانوی نمونه اسلام و تربیت یافته حضرت خدیجه سلام الله علیها را می‌بینیم که در کنار همسر و دوشادوش وی به گسترش اسلام کمک می‌کند. حضرت زهرا سلام الله علیها در موقعیت‌های گوناگون در این امر مهم نقش دارند. حضرت زهرا(سلام الله علیها) به مدت چهار سال بانوی اول و بلکه شخصیت اول جهان اسلام در مدینه از جهت درآمد اقتصادی و کسب ثروت بود. درآمد سالیانه ایشان از فدک حداقل ۲۵ هزار دینار و با جمع درآمد دیگر املاک تا ۳۵ هزار دینار می رسید. البته گزارش های مختلفی در این زمینه در منابع وجود دارد. به طور میانگین ایشان در دوران چهار ساله مالکیت املاک مختلف، حداقل صد هزار دینار درآمد داشته است.
بابا خان افزود: نکته مهم اینجاست که درآمد اموال همگی انفاق می‌گردید و مهم‌ترین مورد انفاق، اصحاب صفه و دیگر نیازمندان بودند. بدین جهت در سه سال پایانی زندگانی پیامبر، حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بزرگترین انفاق‌گر و حامی فقرا و محرومان بودند.
اقتصاد خانواده اولویت حضرت زهرا (س) بود
وی در خصوص اولویت زندگی حضرت زهرا سلام الله علیها اظهار کرد: اولویت در زندگی حضرت زهرا سلام الله علیها بحث اقتصاد خانواده است. اقتصاد خانواده به معنای چگونگی سامان دهی و مدیریت منابع خانه است. جایگاه مادری و همسری عمده منابع مصرف را به زن می سپارد و انتظار می‌رود که او بتواند با سازماندهی و مدیریت صحیح بین درآمد و مصرف، توازن برقرار کند.
باباخان با اشاره به فرهنگ نادرست الگو گرفته شده از غرب گفت: متاسفانه بخاطر فرهنگ وارداتی غرب، اصطلاح اقتصاد و کار و شغل با فرهنگ ما و گذشته ما تفاوت کرده است. فعالیت اقتصادی حضرت زهرا سلام الله علیها طبق ادبیات کنونی و معاصر، «خانه داری» است. یکی از درس هایی که سبک زندگی فاطمی پیش روی ما نهاده این است که در شرایط مالی نامساعد، اقتصاد خانواده را مدیریت کرد و صرفه جویی اقتصادی را در دستور کار قرار داد.
وی افزود: بر اساس گزارشات تاریخی حضرت زهرا علیهاالسلام با به عهده گرفتن بسیاری کارها، نقش مهمی در کاهش هزینه های خانواده داشت. به عنوان نمونه بیان شده که لباس های پاره را وصله می‌زد یا همه امور مربوط به نظافت خانه و تدارک غذا را شخصاً انجام می‌داد. در وضع نابسامان اقتصادی به عهده گرفتن برخی امور که ممکن است در شرایط عادی از بیرون منزل تهیه و یا به وسیله کارگر انجام شود، کمک فراوانی به عبور از شرایط دشوار می‌کند. مهم‌ترین اقدام ایشان در این زمینه این است که کارهایی که باعث افزایش هزینه زندگی امیرالمومنین علیه السلام می‌شد را انجام نمی‌دادند.
باباخان ادامه داد: از امام باقر علیه السلام نقل شده است که حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، کارهای خانه، آرد کردن گندم، نان پختن و جارو کردن را عهده دار شد و حضرت علی علیه السلام آنچه را که به بـیرون خـانه مربوط بود. مانند جابه جا کردن هیزم و آوردن گندم. روزی به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها گفت: آیا در خانه چیزی برای خوردن داریم؟ حضرت فرمود: قسم به خدایی کـه حـق تو را عظیم داشت، سه روز اسـت کـه چیزی نداریم تا برایت بیاورم! امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: پس چرا مرا خبر نکردی؟ فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله از اینکه از تو چیزی بخواهم. مرا برحذر داشت و فرمود که از پسرعمویت چیزی نـخواه، مـگر اینکه خودش برایت بـیاورد (مـجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۴۳: ۳۱).
فعالیت اقتصادی فقط کار بیرون از خانه نیست
وی ادامه داد: لذا ما باید نگاه مان به فعالیت اقتصادی عوض شود. فعالیت اقتصادی فقط بیرون از خانه نیست. بانوان ما باید بیاموزند که با تأسی به سیره حضرت زهرا سلام الله علیها تأثیرگذار در اقتصاد جامعه اسلامی باشند. این تأثیرگذاری به اشکال و روشهای مختلفی است که در سیره معصومین علیهم السلام میتوان آنها را استخراج کرد.
باباخان در پایان گفت: لازم به ذکر است که عدم بیان فعالیت های سیاسی حضرت خدیجه و زهرا سلام الله علیهما به سیاست و برنامه کلی بر می‌گردد که متأسفانه با ترویج و گسترش صوفی گری عدم اعتنا به کار و تلاش در جوامع اسلامی گسترش پیدا کرد. در زمان حضور معصوم نیز بوده که ائمه علیهم السلام به شدت با آن مبارزه و همگان را به تلاش و کوشش دعوت کرده‌اند. حضرت خدیجه و زهرا سلام الله علیهما می‌توانند برای ما ملاک روشنی در این موضوع باشند که کار و تلاش در اسلام یک ارزش محسوب شده و کسانی که خود را پیرو آنان می‌دانند، باید از این خصوصیت درس بگیرند.
